Artsen1Daagse | Van kunst naar kunde

Wat kunst de dokter kan leren

U bent op 14 juni vanaf 08:30 uur van harte welkom. Het congres start om 09:00 uur. Om 18:00 uur sluiten we af, maar praten we graag nog na. Deze lezingen staan op het programma:

De kunst van het lijden

Damiaan Denys, filosoof en psychiater

Veel beroemde kunstwerken zijn geïnspireerd door of gemaakt als gevolg van geestelijke stoornissen. Van Vincent van Gogh is bijvoorbeeld bekend dat hij worstelde met geestelijke ziekten. Veel van zijn beroemde schilderijen, zoals De Sterrennacht, zouden een uiting zijn van zijn innerlijke emotionele toestand. Ook de geschriften van Edgar Allan Poe, waaronder The Raven en The Tell-Tale Heart, worden vaak gezien als een weergave van zijn worstelingen met depressie en angst.

Kunst kan ook een therapeutisch middel zijn om mensen te helpen omgaan met psychische problemen. Kunstzinnige therapie, waarbij kunst wordt gebruikt als een manier om emoties uit te drukken en gedachten en gevoelens te verwerken, blijkt bijvoorbeeld effectief bij de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen, waaronder depressie, angst en posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Toch maken niet alle kunstenaars met psychische problemen kunst over hun ervaringen. En niet alle kunst over geestelijke gezondheid wordt gemaakt door mensen met psychische problemen. In deze lezing doet Damiaan Denys de complexe maar belangrijke relatie tussen kunst en geestelijke gezondheid uit de doeken. Biedt kunst het vermogen om inzicht, loutering en genezing te bieden voor zowel de kunstenaar als de kijker?

Het perfecte lichaam en de gulden snede: mythe en realiteit

Johan Braeckman, hoogleraar wijsbegeerte

De gulden snede (sectio divina) is een wonderlijk stukje wiskunde. Het slaat op een speciale verhouding van een lijnstuk in twee delen. Waarbij het grootste van de twee delen zich tot het kleinste deel verhoudt zoals het volledige lijnstuk tot het grootste deel. Die verhouding wordt aangeduid met de Griekse letter ф (phi). De waarde van phi is bij benadering 1,618.

De grote meetkundige Euclides beschreef in de oudheid als eerste het getal phi. Gaandeweg ontdekte men dat phi vaak opduikt in natuurlijk verhoudingen. Bijvoorbeeld in de manier waarop zaadjes van een zonnebloem gerangschikt zijn. Vanaf de 19de eeuw ontstaat een tendens om aan phi een grote esthetische waarde toe te kennen. Dat zou niet alleen het geval zijn voor beroemde architecturale constructies en kunstwerken, maar ook voor het menselijk lichaam.

We onderzoeken met Johan Braeckman de waarheidswaarde van die bewering. In het bijzonder wat het menselijk lichaam betreft. Worden lichamen die met de gulden snede proporties overeenkomen inderdaad mooier bevonden dan lichamen die ervan afwijken? En bezitten ze ook een grotere evolutionaire fitness, wat zich uitdrukt in fysieke en mentale gezondheid?

Zieke kunst!

Over de hand van God, het oor van Vincent en het oog van Monet

Wieger van de Kolk, huisarts en kunsthistoricus

Zolang er mensen zijn, is er ziekte. En zolang er mensen zijn, is er kunst. Ziekte overkomt de mens, terwijl kunst de mens maakt. Maar hoe vormt ziekte de kunstenaar en het kunstwerk? Kan kunst zelf ook ziek zijn? Of kan kunst ziekte afweren of zelfs helpen genezen? Deze vragen kwamen in de loop van de geschiedenis veel naar boven. En er volgden heel veel verschillende antwoorden.

Wieger van de Kolk stelt deze vragen ook tijdens de Artsen1Daagse centraal. Zijn beeldverhaal door de kunstgeschiedenis geeft antwoorden. We reizen mee met de kunstenaars. Van de kerken en gasthuizen in de middeleeuwen langs de krankzinnigengestichten in de 19de eeuw naar de ziekenhuizen in onze tijd. We zien hoe de kunstenaar zich ontwikkelt. Van gedienstig ambachtsman naar uniek genie. Van vormgever van het hogere tot onthuller van de menselijke natuur. We ontdekken hoe de kunstenaar zowel als patiënt en genezer zijn kunsten kan tonen. We gaan door het oog van de kunstenaar de zieke mens vooral anders zien. En daar worden ook dokters beter van.

The show must go on

Blessures en revalidatie van dansers en musici

Anandi van Loon-Felter, revalidatiearts, dansdocent en danseres

Ze begon haar carrière als dansdocent, maar studeerde ook geneeskunde. In haar lezing brengt Anandi van Loon-Felter podiumkunsten en wetenschap samen. Ze neemt u mee in de wereld van kunst, hard werken, glitter, glamour en the show must go on. Aan de andere kant kent Anandi als revalidatiearts ook de wetenschappelijke wereld van evidence based werken en feiten. Wat zijn de verschillen maar ook overeenkomsten tussen deze twee werelden?

Anandi deelt haar persoonlijke ervaringen en vertelt meer over Performing Arts Medicine: wetenschappelijk onderzoek op het terrein van fysieke en mentale gezondheid van dansers en musici. Wat zijn vaak voorkomende blessures? Waarom zijn dansers en musici een boeiende doelgroep voor artsen? Maar vooral, wat kunt u ervan leren? Ook als u deze doelgroep misschien niet zelf behandelt. Anandi houdt een pleidooi waarom eigenlijk elke arts bij behandelingen naast biomedische aspecten ook oog moet hebben voor biopsychosociale factoren.

Leven en dood in de Gouden Eeuw

Paul Schnabel, socioloog

Professor Paul Schnabel werpt aan de hand van het beste en boeiendste uit de Hollandse schilderkunst een sociologische blik op leven en dood.

De dood is in de schilderkunst van de Gouden Eeuw vaker te vinden dan ziekte of zorg. Vooral de sterfte onder kinderen was hoog en de herinnering aan het overleden kind werd op schilderijen levend gehouden. Veel vrouwen stierven in het kraambed. De pest keerde regelmatig terug. Artsen zien we aandachtig bij de anatomische les of deftig in vergadering. De piskijkende dokter en de kwakzalver op de jaarmarkt waren populaire onderwerpen, ook van spot. In de vaak korte levens van de schilders van de Gouden Eeuw en hun opdrachtgevers zien we de ziekte, de zorg en de gezondheid van die tijd weerspiegeld. Zijn daar in positieve of negatieve zin nog lessen uit te trekken voor de dokters van nu?

Hersenen in kunst – Kunst in hersenen

Robert Zwijnenberg, em. hoogleraar art and science interactions

Kunst schept schoonheid, wetenschap geeft ons kennis. Maar waarom is het belangrijk dat kunstenaars zich met wetenschap bezighouden? Kunnen kunstenaars urgent en relevant zijn voor een wetenschappelijke praktijk en bijdragen aan het maatschappelijke debat over wetenschap? Robert Zwijnenberg geeft antwoord op deze vragen via kunstprojecten die op kritische en indringende wijze artistiek onderzoek doen naar de implicaties van hedendaags hersenonderzoek.

Robert laat zien dat door de mogelijkheden die het artistieke register biedt (zoals inconsistenties, paradoxen, onduidelijkheden of onzekerheden), een kunstenaar in één werk verschillende en soms tegengestelde inzichten kan onderzoeken over belangrijke wetenschappelijke vragen. Een kunstwerk geeft ons zo een ervaring van wetenschappelijke inzichten en praktijken die wordt gekenmerkt door ambiguïteit, complexiteit, verstoring, onrust en onevenwichtigheid. Kunst geeft op die manier een uniek perspectief op wetenschap. Dat kan helpen om de ambities van wetenschappen beter te doorgronden en op waarde te schatten.

Muziek en chirurgie

Het effect van perioperatieve muziek op postoperatieve pijn, stress en opiatengebruik

Victor Fu, arts-onderzoeker en concertpianist

De huidige chirurgische patiëntenzorg is gericht op het verminderen van de fysiologische stressreactie op een operatie. En de reductie van postoperatieve pijn en opiatengebruik via fast-track recovery protocollen (ERAS). Deze herstelprogramma’s bestaan vooral uit niet-farmacologische interventies en leiden aantoonbaar tot minder postoperatieve complicaties en opnameduur in het ziekenhuis.

Victor Fu verwent uw oren niet alleen met een recital. In zijn lezing laat hij u graag het effect van perioperatief muziek luisteren op postoperatieve pijn, stress en opiatengebruik ontdekken. Victor bespreekt de implementatie en werking van perioperatieve muziek op chirurgische patiëntenzorg. Goed voor de patiënt én voor het zorgteam. De effecten van muziek zijn sterker dan u misschien verwacht.

Over smaak valt wel te twisten

Menno de Bree, filosoof en medisch ethicus

Smaakoordelen, oordelen over schoonheid en kunst, zijn persoonlijk en subjectief. Zo zeggen dokters vaak. En dus is het niet relevant voor uw beroepsuitoefening, waarvan de kwaliteit immers wordt gegarandeerd door keiharde objectiviteit. Toch is er een belangrijk verband tussen kwaliteit en smaakoordelen: een goed gehechte wond heelt ‘netjes’, meesterschap is herkenbaar door de schijnbare moeiteloosheid en gratie waarmee complexe ingrepen worden verricht. In deze lezing verkent Menno de Bree met u de relatie tussen schoonheid en zorgkwaliteit. Het wordt dan vanzelf duidelijk dat het maar goed is dat over smaak (en dus over kwaliteit) uitstekend te twisten valt.

De kunst van de anatomische verbeelding

Mieneke te Hennepe, conservator medische collecties Rijksmuseum Boerhaave

Zijn anatomische atlassen niet de ultieme objectieve en neutrale weergaven van het menselijk lichaam? Mieneke te Hennepe laat u graag zien dat de anatomische verbeelding nooit neutraal is geweest. Al in de 17de eeuw werkten anatomen samen met kunstenaars aan illustraties, preparaten en modellen. Kunstzinnige stijlen en invloeden op anatomische tekeningen en objecten droegen juist bij aan de boodschap van de anatomie.

Van Clara de neushoorn in de anatomische Atlas van Albinus, via ivoren vrouwenbeeldjes tot problematische illustraties uit de Tweede Wereldoorlog laat Mieneke vanuit de rijke medische collecties van Rijksmuseum Boerhaave zien dat ook geneeskundige afbeeldingen niet ontkomen aan de tijdgeest. Het bewust worden van de veranderende geschiedenis van de anatomische verbeelding geeft ons een meer open blik op de veranderende geneeskunde van onze eigen tijd en die van de toekomst.